PKO BP zarządzeniem z 10 lipca 1995 r. wprowadził ofertę „Kredytu na cele mieszkaniowe z odroczoną spłatą należności”. Jako zalety tego produktu bankowego kredytodawca wskazywał, iż jest elastyczny, tani i dostępny, w sposób obszerny i szczegółowy wyjaśniając zalety wymienionych cech. Broszura informacyjna sugerowała wysoką atrakcyjność ww. produktu bankowego. Warto dodać, że w okresie jego wprowadzenia, na rynku usług finansowych nie było dużego wyboru w zakresie podobnych usług kredytowych na potrzeby mieszkaniowe osób fizycznych.
Teoretycznie założenia takiej umowy były proste – Klienci mieli spłacać niskie raty, obejmujące jedynie część należnych odsetek, pozostałe odsetki były doliczane do kwoty kapitału podlegającego zwrotowi, zaś w kolejnych latach – po zakończeniu okresu bardzo wysokiej inflacji – Kredytobiorcy będą w stanie spłacać raty w wyższych wysokościach. Jednak często Kredytobiorcy nie wiedzieli, że spłata raty w minimalnej wysokości powoduje jedynie wzrost ich zadłużenia wobec Banku.
Dlaczego umowy kredytowe „Alicja” można unieważnić?
Wskazane umowy kredytowe można skutecznie podważyć w sądzie ze względu na:
– klauzulę dot. zmiennego oprocentowania – w praktyce kredytobiorcy nie mieli żadnej możliwości kontroli poprawności ustalania przez bank jego wysokości, nie byli w stanie samodzielnie ustalić jak będzie kształtować się wysokość oprocentowania w kolejnych miesiącach. Takie postanowienie skutkuje nieważnością umowy,
– konstrukcję umowy kredytu – dokonywane przez Kredytobiorcę wpłaty były zaliczane w pierwszej kolejności na spłatę odsetek. Natomiast jeżeli wysokość spłacanych rat była niższa od należnych odsetek – nie spłacone odsetki były dopisywane do zadłużenia.
Wadliwe umowy kredytowe „Alicja”
W praktyce, kredytobiorcy nie byli świadomi faktu, że comiesięczna spłata ich kredytu nie zmniejszała kapitału kredytu, lecz była przeznaczona głównie na pokrycie odsetek. Bank regularnie przesyłał klientom aktualne zestawienia ich zadłużenia, uwzględniając kapitalizację odsetek, oraz informacje o sposobie rozliczenia wpłat. Bank wyznaczał minimalną kwotę do zapłaty, którą określał jako „Razem do zapłaty…” w przesyłanych dokumentach. To sprawiało, że klienci opierali swoje płatności na tych sugerowanych kwotach, często nie pokrywając pełnej kwoty odsetek za dany miesiąc, co skutkowało niemożnością realnej spłaty kredytu.
Choć kredytobiorcy mieli możliwość wpłacania wyższych kwot, co najmniej równowartości odsetek, aby uniknąć ich kapitalizacji, to nie byli zobowiązani do tego działania. Jednocześnie bank nie wyjaśniał jasno, że określona w dokumentach bankowych rata nie gwarantowała spłaty całego zadłużenia. W rezultacie pozostała część odsetkowa była dodawana do kapitału, co powodowało, że w kolejnych okresach stanowiła jeszcze większy udział w całkowitym zadłużeniu.
Umowa kredytu „Alicja” zatem nie tylko nie prowadziła do spłaty zaciągniętego przez powodów kredytu wraz z odsetkami w określonym czasie, ale do ciągłego wzrostu zadłużenia, mimo dokonywania systematycznych spłat.
Ile umów tego typu zawarło PKO BP S.A.?
Sposób oraz zasady jednostronnego określania wysokości stopy bazowej oprocentowania przy tym, a przez to również wysokości raty kredytu przez Bank stanowią nadto o przekroczeniu zasady swobody umów, w sposób godzący w istotę umownego stosunku zobowiązaniowego, jaką stanowi zasada równości stron umowy.
W roku 2019, PKO Bank Polski wskazał, że kredyty typu „Alicja” zaciągnęło łącznie 100 tys. klientów, z czego ponad 99 proc. z nich zostało już uregulowanych. Bank od roku 2000 oferował możliwość zmiany warunków spłaty tych kredytów oraz przekształcenia ich w standardowe hipoteki. Warto podkreślić, że spłata kredytu nawet przed rokiem 2000 nie wyklucza możliwości odzyskania spłaconych rat, co potwierdził Sąd Najwyższy w uchwale III CZP 6/21.
