Sąd Rejonowy dla Warszawy Woli w Warszawie, I Wydział Cywilny postanowieniem z dnia 19 maja 2021 r. skierował do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej trzy pytania dotyczące rozstrzygania spraw frankowych. Sprawa została zarejestrowana pod sygn. C-6/22. Dnia 16 marca br. zapadł wyrok TSUE w przedmiotowej sprawie. Co orzekł Trybunał?
Jakie pytania skierował do Trybunału Warszawski Sąd?
1) Czy w świetle celu dyrektywy [93/13], jakim jest ochrona konsumenta przed nieuczciwymi warunkami umów z przedsiębiorcami, uprawniona jest interpretacja, że wraz z unieważnieniem przez sąd umowy przy zastosowaniu reguł z dyrektywy kończy się zastosowanie tej dyrektywy, a z nią ochrona konsumenta, stąd zasad rozliczenia dla konsumenta oraz przedsiębiorcy trzeba poszukiwać w przepisach krajowego prawa zobowiązań właściwego dla rozliczenia nieważnej umowy?
2) Czy w świetle art. 6 i 7 dyrektywy [93/13], jeżeli sąd stwierdzi, że dany warunek umowy jest niedozwolony, a umowa nie może obowiązywać po eliminacji tego warunku, przy braku zgody stron do wypełnienia powstałej luki zapisami zgodnymi z ich wolą oraz przy braku przepisów dyspozytywnych [podlegających bezpośredniemu stosowaniu w odniesieniu do umowy w przypadku braku porozumienia między stronami w tym zakresie], sąd powinien unieważnić umowę, poprzestając na woli konsumenta żądającego, aby sąd unieważnił umowę, czy też sąd ma badać z urzędu, wykraczając poza żądania stron, majątkową sytuację konsumenta, dla ustalenia, czy unieważnienie umowy nie narazi konsumenta na szczególnie niekorzystne konsekwencje?
3) Czy art. 6 dyrektywy [93/13] pozwala na interpretację, zgodnie z jaką, jeżeli sąd dojdzie do wniosku, że unieważnienie umowy byłoby szczególnie niekorzystne dla konsumenta, a pomimo nakłaniania stron, nie dojdą one do porozumienia co do wypełnienia umowy, mając na względzie obiektywnie rozumiane dobro konsumenta, sąd może wypełnić powstałą w umowie lukę po »usunięciu« z niej nieuczciwych postanowień, przepisami prawa krajowego nie dyspozytywnymi, w rozumieniu wskazanym w wyroku Trybunału [z dnia 3 października 2019 r., Dziubak, (C 260/18, EU:C:2019:819)], tzn. mającymi wprost zastosowanie do luki w umowie, a konkretnymi przepisami prawa krajowego, które można zastosować do przedmiotowej umowy tylko odpowiednio lub przez analogię, a które odzwierciedlają regułę obowiązującą w krajowym prawie zobowiązań?”
Co orzekł TSUE w sprawie C-6/22?
- Kredytobiorcy, którzy spłacili już kredyt także mogą podważyć umowę z bankiem
Odnośnie pierwszego pytania Trybunał podkreślił, że kraje członkowskie muszą uregulować skutki unieważnienia umowy kredytu przez prawo krajowe, zgodnie z ochroną przyznawaną konsumentom przez dyrektywę 93/13. W szczególności, należy zapewnić przywrócenie im sytuacji prawnej i faktycznej, która istniałaby, gdyby nie pojawił się nieuczciwy warunek.
To oznacza, że po stwierdzeniu nieważności umowy kredytowej sytuacja konsumenta powinna być taka jak przed zawarciem umowy kredytowej zawierającej zapisy abuzywne. Co więcej, ochrona obejmuje także kredytobiorców, którzy dokonali całkowitej spłaty kredytu. Warto w tym miejscu wskazać, że nadal ponad 300 tys. kredytobiorców spłaca kredyty frankowe.
Tak więc Trybunał jasno wskazał, że ochrona wynikająca z dyrektywy unijnej obejmuje nie tylko okres wykonywania umowy ale również czas po jej zakończeniu.
Sądy krajowe nie mogą z urzędu badać sytuacji majątkowej konsumenta
Odpowiedź Trybunału na drugie pytanie wyklucza możliwość badania przez sądy krajowe sytuacji majątkowej konsumenta w kontekście skutków wynikających z unieważnienia umowy. Jeśli żądaniem konsumenta jest ustalenie nieważności umowy kredytowej, sąd nie może odmówić.
Podsumowując, w ocenie TSUE, przepisy dyrektywy 93/13 stoją na przeszkodzie temu, by sądy krajowe badały z urzędu sytuację majątkową konsumenta domagającego się unieważnienia wadliwej umowy zawartej z bankiem (przedsiębiorcą).
Nieuczciwego zapisu umownego nie zastąpi średni kurs NBP
Do możliwości zastąpienia przez sąd krajowy nieuczciwych zapisów umownych innymi zapisami prawa krajowego TSUE odnosił się niejednokrotnie. Za każdym razem wskazując, że przepisy dyrektywy się temu sprzeciwiają.
TSUE kolejny raz potwierdził, że zastępowanie klauzul abuzywnych innymi przepisami, np. średnim kursem NBP stoi w sprzeczności z celami dyrektywy unijnej.
Wobec tego, może to finalnie prowadzić do upadku zawartej między konsumentem a przedsiębiorcą umowy.
Na koniec warto podkreślić, że wyrok dotyczy także innych umów zawieranych przez osoby fizyczne z przedsiębiorcami. Podsumowując, Trybunał w wyroku C-6/22 kolejny raz podtrzymał wcześniejsze prokonsumenckie stanowisko oparte na dyrektywie 93/13.
